Müxtəlif mühitlərdə elektrik cərəyanı

Elektrik cərəyanı – elektronların və ya ionların materialda və ya vakuumda nizamlanmış hərəkətidir. Sakit halda istənilən yük dayışıyıcıları həyacanlandırıla bilərlər. Burada Lorens və ya Kulon qüvvələri təsir edirlər. Yükdaşıyıcılar heç bir sahəyə malik olmayan məkanda da hərəkətə gəririlirlər (məsələn, elektron borularında).Elektrik cərəyanının şiddəti İ ilə işarə olunur. Onun vahidi fransız alimi Amperin şərəfinə A ilə ifadə olunur.

Elektrik cərəyanının tətbiqi XİX əsrdən teleqraf və qalvanika ilə başlayır. Əvvəllərbatareyadan alınan cərəyan məişətdə kifayət edirdisə, sonralar yüksək cərəyan şiddətinə ehtiyac yaranır. Bu ehtiyac 1866-cı ildə Verner fon Simensin generatoru ixtira etməsi ilə ödənə bilir. 1880-ci ildən generatorlar getdikcə inkişaf edərək böyük cərəyan şəbəkəsini təmin edir. İlk zamanlarda elektrik cərəyanından məişətdə və evlərdə elektrik lampalarının közərdilməsi üçün istifadə edilir. Lampaların geniş tətbiqi nəticəsində böyüyən elektrik şəbəkəsi üçün elektrik stansiyaları tikilir. Bunlar öncə su turbinləri ilə hərəkətə gətirilirdisə də sonralar istilik maşınlarından da istifadə edildi. XX əsrin əvvəlindən yüksək gücə malik turbinlər tətbiq edilirlər. Elə həmin zamandan sabit və dəyişən cərəyan arasında gedən mübarizə dəyişən cərəyanın qalibi ilə nəticələnir.Çünki, dəyişən cərəyanın uzaq məsafəyə ötürülməsi asan idi və bu cərəyanı transformasiya etmək heç bir problem yaratmırdı.

Maddələrin elektrik keçiriciliyinin klassik elektron nəzəriyyəsini 1900–1904-cü illərdə alman alimi Paul Drude (1863–1906), ingilis alimi Cozef Con Tomson (1856– 1940) və Niderland alimi Hendrik Lorens (1853–1928) vermişdir.

Müxtəlif mühitlərdə elektrik cərəyanı • 
Klassik elektron nəzəriyyəsinə əsasən maddələr elektrikkeçirmə qabiliyyətinə görə üç qrupa ayrılır: naqillәr, dielektriklәr vә yarımkeçiricilәr. Naqil – sәrbәst yükdaşıyıcıların, onun bütün hәcmi boyu yerlәrini dәyişә bilәn maddәdir. Naqillərə aiddir: metallar, elektrolit məhlul və ərintiləri, plazma, rütubətli hava, insan və heyvan bədəni. Dielektrik – sәrbәst yükdaşıyıcıları olmayan, yalnız bağlı yüklәrdәn ibarәt maddәdir. Bu yüklər güclü ion-elektron rabitəsi nəticəsində yaranır və yalnız tarazlıq vəziyyətləri yaxınlığında çox cüzi yerdəyişmə edə bilir. Ona görə də dielektriklər elektrik cərəyanı keçirmir. Dielektriklərə aiddir: qazlar, bəzi mayelər (distillə edilmiş su, yağ və s.), şüşə, kauçuk, saxsı və s. Yarımkeçirici – sәrbәst yükdaşıyıcılarının sayı xarici tәsirlәrdәn (temperatur, işıqlanma, tәrkibinә aşqar daxil etmәk vә s.) asılı olan maddәdir. Yarımkeçiricilərə aiddir: germanium, silisium, qalay, oksidlər, sulfidlər, telluridlər, bəzi minerallar və s.